(Dịch từ Excerpts from Recollection of Ibu Sumari) )

Khoảng một tháng trước khi Ibu mất, chúng tôi đang tập latihan. Trong lúc latihan trong một căn phòng cũ nửa sáng nửa tối, tôi chợt mở mắt ra, vì Ibu vừa giựt mạnh tay áo tôi vừa nói: ”Lusana, Ibu không được khỏe. Cùng Ibu về nhà đi.” Chúng tôi lặng lẽ chuồn ra ngoài, tôi cùng Ibu về nhà, và bà lập tức lên giường nằm. Lần này thì bà không bước ra khỏi giường. Đó là cái latihan cuối cùng của bà.

Tôi đều đặn đến gặp bà. Tôi hầu như có mặt mỗi ngày. Tôi thực sự không nghĩ gì nhiều về bệnh tình của Ibu, vì bà thường dài lâu nằm trên giường. Bà rất thường đau ốm, và luôn nói với tôi là đừng buồn, vì đau ốm, chứ không mạnh khỏe, là một ân phước. Bà còn nói mình luôn vui sướng vì vậy. Nên tôi không để ý tới cơn buồn của mình, tối thiểu là không để ý gì nhiều. Bà có vẻ như không đau ốm, hay đau ốm nhiều hơn những lúc khác. Nhưng bệnh tình của bà không hề thuyên giảm. Khoảng hai tuần sau đó, chúng tôi luân phiên nhau săn sóc bà. Trong 24 tiếng đồng hồ, người này đi thì người khác tới, như công việc làm ca, và mọi người đều yên lặng.

Ngày 9 tháng 2, lần cuối tôi gặp Ibu, 3 ngày trước lúc bà mất, tôi đến vì đó là ca thường trực của mình. Lúc đó đã tối. Rochana Mitchell cùng ca với tôi. Để cho bà được thoải mái, một trong những điều chúng tôi làm là thỉnh thoảng điều chỉnh chiếc gối của bà, lúc bà nằm tụt xuống. Bà dựa mình trên nhiều chiếc gối, trông như đang ngồi. Thỉnh thoảng bà lại nằm tụt xuống. Khi muốn cho bà không còn bị tụt, chúng tôi phải làm cho bà ngồi. Tôi ngồi bên giường chống đỡ lưng cho bà, vì nó rất yếu. Có ai đó thường dựng lại chiếc gối cho bà nằm, rồi nhấc bổng bà lên, để bà được thoải mái hơn. Chúng tôi làm như một cách định kì.

Tôi đến đặc biệt tối hôm đó. Tôi bước vào phòng, đến phía trước giường bà, ngồi bên giường rồi nắm lấy bàn tay bà. Mắt bà nhắm lại. Tôi như nhẹ nhàng vuốt bàn tay bà. Mắt bà vẫn còn nhắm, bà quay qua phía Muti nói gì đó. Tôi đoán là ”Ai đang nắm tay Ibu?” vì Muti đáp đó là tôi. Nghe nói vậy, bà thư dãn và cho phép tôi nắm lấy tay bà. Tôi tiếp tục vuốt ve tay bà. Khi tới lúc dựng cho bà ngồi, tôi không là kẻ ngồi bên giường. Tôi không làm bất cứ gì ngoài việc nhìn Ibu. Tôi chưa được nhìn tận mặt bà. Mắt bà thường luôn nhắm lại, và khi bà mở mắt ra, tôi không trông thấy khuôn mặt bà. Lần này thì tôi đứng bên chân giường, khi họ dựng lại cho bà ngồi. Khi bà mở mắt ra, tôi chăm chăm nhìn bà. Chợt nhiên tôi nhìn thấy dáng vẻ của cái chết trên khuôn mặt bà. Đó như một mũi tên bắn xuyên qua tôi, vì tôi không hề thấy cái dáng vẻ đó mất đi. Một khi đã có thì có nó. Tôi nghĩ: ”Trời ơi, Ibu đang chết, mà mình lại không ý thức được gì!” Tôi cứ đinh ninh đó chỉ là ’chu kỳ bệnh tật’ của bà. Đó là một cú sốc khiến tôi yếu mệt vì xúc động. Tôi gục ngã nơi chân giường, và liền làm latihan. Tôi không làm được bất cứ gì khác ngoài latihan.

Trong lúc làm latihan nơi chân giường, tôi hết sức giận Rochana Mitchell vì tôi nghĩ: ”Chị ấy phải biết, chị là vợ một y sĩ, chị phải biết Ibu đang chết, mà không nói một lời nào. Mọi người đã phải biết trừ tôi ra. Mọi người đã giấu kín tôi. Tôi bị một vố bất ngờ tới nỗi không biết phải nghĩ ra sao đây. Ngay lúc đó, Bapak từ phòng mình bước vào phòng Ibu. Bapak đi tới phía Ibu, lấy tay mở một mi mắt Ibu, và làm như vậy với mi mắt kia. Bapak nhìn thẳng vào mắt Ibu, rồi đi ra ngoài phòng. Tôi nghĩ: ”Trời ơi, Bapak cũng biết.” Nhưng Bapak không nói bất cứ gì, mà chỉ là không có gì đáng ngại. Tất nhiên, tôi không tin là có bất cứ gì đáng ngại cho Ibu. Nên khi Bapak nói không có gì đáng ngại, tôi cũng nghĩ y như vậy. Tôi rất hoang mang. Khi mọi người đi ra ngoài, Rochana đi phía trước tôi vài bước. Tôi có ý định chộp lấy cơ hội để trách cứ chị sao lại không nói bất cứ gì cho mình. Nhưng tôi không được dịp đó vì bị một tai nạn độc đáo. Rochanna đã chứng kiến điều đó. Nó như là tôi bị đẩy đi từ nơi này tới nơi khác. Rochanna nói tôi hình như tôi đang bay bổng trong không trung. Tôi nặng nề té bẹt xuống đất. Trong lúc té xuống, tôi mất cả chiếc giầy mình, nó cách cơ thể tôi khoảng vài thước, và như vậy bạn có thể mường tượng tôi bay xuống như thế nào! Rochanna nói chị chưa từng thấy một điều như vậy. Quả thực điều đó có vẻ như một tai nạn siêu nhiên. Tôi rơi bịch xuống khiến bị gãy vai, eo và mông! Tôi đã có thể bị trật xương mắt cá.

Tất nhiên, tôi đã không ở bên cạnh Ibu khi bà mất. Tôi nghe tin đồn là có nhiều người cũng gặp tai nạn, ngay trước lúc Ibu mất. Không những thế, như thế nào đó họ còn bị khiến cho không thể đến gần bên giường Ibu! Và đó là lần cuối cùng tôi trông thấy Ibu.

Nhưng chuyện đó chưa phải như thế là hết, bởi trong lúc tôi phục hồi lại sức khỏe và đang đi dạo, một phụ nữ Indonesia là bạn thân của Ibu đến gặp tôi. Tên bà là Ibu Hardiman và là một người rất được trọng vọng. Bà đến nhà tôi, điều bà chưa từng làm, và cho tôi hay là ’Ibu phái mình tới.’ Đó là lúc sau khi Ibu mất. Bà nói Ibu phái mình tới với một thông điệp là ”tôi nên đến nhà bà tập latihan, chỉ có tôi và bà, và như vậy 10 lần.” Tôi nhiều lần đến nhà bà. Tôi không nghĩ là mình đã đến đúng 10 lần đến đó, vì có vấn đề với những thuốc men và đi khỏi Indonesia trước kỳ hạn đó. Trước hết, cái latihan mà tôi có cùng với bà thì thật thú vị, bởi đó như là tôi đang tập latihan với Ibu. Giọng nói của Ibu tôi nghe thấy, mùi thơm của Ibu tôi ngửi thấy, và cái khung cảnh trong đó đúng là đang tập latihan với Ibu. Thông điệp tôi nhận được của Ibu là bà cảm tạ tôi về tất cả những gì tôi đã phục vụ cho bà, và bà nói mình thương mến tôi như thế nào, tôi không nên lo nghĩ về tai nạn đã xảy ra, và sẽ có một điều gì tốt đẹp cho tôi.

Đó là một ân huệ tâm linh rất lớn, bà nói. Đại khái, đó là cái thông điệp.