Dịch thơ

Minh Thần phiếm luận

Trong văn chương Subud có khá nhiều những bài thơ hay, kể cả những bài thơ của Bapak và những gì trong Susila Budhi Dharma đáng lí phải là những vần thơ. Nhưng từ trước tới nay tất cả đều được dịch nghĩa ra tiếng Việt, chứ không ra thơ, và điều khiến ngạc nhiên là chúng ta không thiếu những tài năng xuất khẩu thành thơ.

Dịch thành thơ thì tất nhiên phải hy sinh nghĩa vì vần điệu của câu thơ, như bài thơ dưới đây của Edmond Haraucourt(1856-1941).

RONDEL À L‘ADIEU
Partir, c‘est mourir un peu,
C‘est mourir à ce qu‘on aime:
On laisse un peu de soi-même
En toute heure et dan tout lieu

C‘est toujours le deuil d‘un voeu,
Le dernier vers d‘un poème:
Partir, c‘est mourir un peu,

Et l‘on part, et c‘est un jeu,
Et jusqu‘à l‘adieu suprême
C‘est son âme que l‘on sème,
Que l‘on sème à chaque adieu:
Partir, c‘est mourir un peu.

Dịch nghĩa thì có thể như sau:

KHÚC RÔNG ĐÔ GIÃ BIỆT
Ra đi, nghĩa là chết một ít,
Chết cho những gì yêu thương:
Ta gửi lại một chút ta ở lại
Mỗi nơi, mỗi phút trên đường.

Mãi mãi là tang lễ niềm ước nguyện
Câu cuối cùng một bài thơ:
Ra đi, nghĩa là chết một ít
Đem hồn mình gieo gửi muôn nơi

Nhưng ta vẫn ra đi, như một trò chơi
Cho đến lần giã từ cuối chót
Gieo gửi mỗi lần giã biệt:
Ra đi, nghĩa là chết một ít

Bài đó Xuân Diệu đã dịch thành thơ:

YÊU
Yêu, là chết ở trong lòng một ít
Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu?
Cho rất nhiều, song nhận chẳng có bao nhiêu:
Người ta phụ, hoặc thờ ơ, chẳng biết.

Phút gần gũi cũng như giờ chia biệt,
Tưởng trăng tàn, hoa tạ với hồn tiêu,
Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu!
Yêu, là chết ở trong lòng một ít

Họ lạc lối giữa u sầu mù mịt,
Những người si theo dõi dấu chân yêu;
Và cảnh đời là sa mạc vô liêu.
Và tình ái là sợi dây vướng vít.
Yêu, là chết ở trong lòng một ít.

Bài thơ của Xuân Diệu có những nghĩa hoàn toàn không có trong bài thơ tiếng Pháp, nhưng người ta có thể tha thứ cho ông vì là một bài thơ. Vả lại, cũng khó giữ được nghĩa vì sự khác nhau rất xa của hai ngôn ngữ là tiếng Pháp và tiếng Việt. Tiếng Việt gần với tiếng Hán, nên khi dịch thơ từ tiếng Hán qua tiếng Việt, người dịch ít khi phải hy sinh nghĩa. Như hai bản dịch dưới đây một bài thơ của Lý Bạch:

Tĩnh dạ tứ
Sàng tiền minh nguyệt quang,
Nghi thị địa thượng sương.
Cử đầu vọng minh nguyệt,
Đề đầu tư cố hương.

Nỗi nhớ trong đêm vắng
Đầu giường trăng sáng soi.
Ngỡ là sương trên mặt đất.
Ngửng đầu nhìn vầng trăng sáng,
Cúi đầu lại thấy nhớ quê nhà.
(Dịch nghĩa)

Trông trăng dọi trước giường
Những ngỡ đất mù sương
Ngửng đầu nhìn trăng tỏ
Cúi đầu nhớ cố hương
(Lê Nguyễn Lưu dịch thơ)

Đầu giường ánh trăng rọi,
Mặt đất như phủ sương.
Ngửng đầu nhìn trăng sáng,
Cúi đầu nhớ cố hương.
(Tương Như dịch thơ)

Tuy nhiên, tuỳ theo tài năng của người dịch, thì vẫn có thể giữ được một phần nào nghĩa của nguyên bản, như trường họp bản dịch một bài thơ Phật giáo bằng tiếng Anh qua tiếng Việt dưới đây.

AMITABHA!
Thou who liveth within my heart,
Awaken me to the immensity of thy spirit,
To the experience of thy presence!
Deliver me from the bonds of desire,
From the slavery of small aims,
From the delusion of narrow egohood!
Enlighten me with the light of thy wisdom,
Suffuse me with the incandescence of thy love,
Which includes and embraces the darkness,
Like the light that surrounds the dark core of the flame
Like the love of the mother that surrounds
The growing life in the darkness of the womb,
Like the earth protecting the tender germ of the seed.
Let me be the seed of thy living light!
Give me the strength to burn the sheath of selfhood,
And like the seed that dies in order to be reborn
Let me fearlessly go to the greater life:
The all-embracing life thy love,
The all-embracing lovee thy wisdom.
(Lama Anagarika Govinda)

SÁM NGUYỆN A DI ĐÀ
Hình bóng người trong trái tim con,
Đánh thức con đại nguyện vô bờ,
Con cảm ứng từ quang uyển chuyển!
Giải thoát con trầm luân dục vọng,
Giải thoát con nô lệ trần lao,
Đoạn tuyệt hết ngã chấp vọng tưởng!

Cho con thấy tịnh quang diệu trí,
Nhỏ xuống đời nguyện lực từ bi,
Chiếu khắp cùng bóng đêm địa ngục,
Như hào quang viền quanh ngọn lửa,
Như tình yêu của mẹ bao la
Sáng quanh bóng tối của bào thai,
Để con lớn trong tình mẫu tử,
Như mặt đất dịu ngọt nuôi mầm.

Lạy Phật cho con làm giống!
Lớn lên trong ánh sáng của người,
Cho con dũng lực phá ngã thân,
Để được tái sinh trong kiếp khác,
Cho con vô úy qua cửa tử:
Nguyện sống trong thế giới từ bi
Nguyện hướng về trí huệ của Phật.

Mong cho trong tương lai sẽ xuất hiện một tài năng dịch Susila Budhi Dharma thành những vần thơ tiếng Việt!